गेल्या काकही वर्षांपासून शेती व्यवसायामधील विविध किडीमध्ये हुमणी या कीटकाच्या उपद्रवाने अनेक शेतकरी हैराण झाले आहेत. विशेषतः ऊस पिकाला या किडीपासून मोठा धोका संभवत असल्याने ऊस उत्पादक या हुमणीपासून मोठ्या प्रमाणात त्रस्त आहेत. या किडीच्या बंदोबस्ताविषयी ...
शेती व्यवसाय करताना मशागत, लागवड, पाणी खतांसोबतच विविध किडी, रोगांबाबतही सातत्याने काळजी घ्यावी लागते. बदलते हवामान, नवनव्या जाती आणि कीटकनाशकांचा वापरातून या आजारामध्ये सतत वाढ होत आहे. सध्या या किडीच्या उपद्रवात हुमणी या कीटकाच्या उपद्रवाने अनेक शेतकरी हैराण झाले आहेत. विशेषतः ऊस पिकाला या किडीपासून मोठा धोका संभवत असल्याने ऊस उत्पादक या हुमणीपासून मोठ्या प्रमाणात त्रस्त आहेत.
पीकवाढीला अटकाव करणारी आणि शेतातील मूलद्रव्ये खाऊन गब्बर होणार्‍यांमध्ये हुमणी हा कीटक अधिक नुकसानकारक आहे. जमिनीत याचे वास्तव असल्याने लवकर लक्षातही येत नाही आणि कीटकनाशकांचा त्यावर फारसा परिणामही होत नाही. याचा वेळीच बंदोबस्त केला नाही, तर उत्पादनात मोठ्या प्रमाणात घट तर होतेच, पण हाता तोंडाला आलेले पीक वाया जाण्याचा धोका असतो. यासाठी हुमणीचा बंदोबस्त करणे गरजेचे आहे. सुप्‍तावस्थेतील ही कीड पोषक हवामानात अधिक सक्रिय होत असल्याने याचा बंदोबस्त करणे गरजेचे आहे.
एकात्मिक व्यवस्थापन - ऊस व इतर पिकांवर हुमणी किडीचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात वाढत असलेला दिसून येत आहे. हृुमणी ही एक बहुभक्ष्यी कीड असून सन 1975 पासूनच राष्ट्रीय महत्त्वाची कीट म्हणून परिचीत आहे. भारतात हुमणीच्या साधारणपणे 300 प्रजातींची नोंद झालेली आहे. महाराष्ट्रात या किडीच्या प्रामुख्याने दोन महत्त्वाच्या प्रजाती आढळुन येतात. त्यापैकी होलोट्रॉहकिया सिराटा (माळावरील हुमणी) या प्रजातीचा प्रादुर्भात प्रामुख्याने नांदेड, बुलढाणा, अहमदनगर, धुळे, सांगली, कोल्हापूर इत्यादी जिल्ह्यात दिसून येतो. तर ल्युकोफोलिस लेपिडोफोरा (नदीकाठावरील हुमणी) या प्रजातींचा तीव्र प्रादुर्भाव कोल्हापूर आणि सांगली जिल्ह्याच्या पश्‍चिम भागात आढळून येतो. त्याचबरोबर मागील 5-6 वर्षांपासून (फायलोग्यॅथस आणि ऑडोरेट्स) या दोन नवीन हुमणी हलक्या जमिनीत व प्रामुख् याने कमी पाण्याच्या प्रदेशात आढळत आहेत.
या किडीचे वेळेत नियंत्रण केले नाही तर किडीमुळे पिकाचे जवळपास 30 ते 80 टक्क्यांपर्यंत नुकसान होण्याची शक्यता असते. किडीचा जर विचार केला, तर या किडीचा जीवनक्रम हा भुंगेरा, अळी, अंडी व कोष या चार अवस्थांमध्ये पूर्ण होतो. वळवाचा पहिला पाऊस पडल्यानंतर म्हणजेच मे महिन्यात सुप्‍तावस्थेतील भुंगेरे सूर्यास्तानंतर जमिनीतून बाहेर पडतात. बाहेर पडल्यानंतर हे भुुंगेरे बाभूळ, कडुनिंब किंवा बोर या यजमान झाडावर हल्ला करून त्यांची पाने खाण्यास सुरूवात करतात. या झाडांवर नर भुंगेरे आणि मादी भुंगेरे यांचे मीलन होते. मीलन झाल्यानंतर ते एकमेकांपासून वेगळे होतात आणि परत झाडाची पाने खातात.
भुंगेर्‍यांचा बंदोबस्त - 1) शेतात वळीव पावसानंतर 1 मीटर रूंद, 3 मीटर लांब व अर्धा मीटर खोल खड्डा करावा. त्यामध्ये पिवळे प्लॅस्टिकचे आच्छादन पसरून त्यात रॉकेल किंवा डिझेलमिश्रीत पाणी भरावे आणि त्या खड्ड्यावर रात्रीच्या वेळेस विजेचा बल्ब टांगावा, भुंगेरे प्रकाशाकडे जास्त आकर्षित होतात. यामुळे विजेच्या बल्बखाली असलेल्या खड्ड्यामध्ये किंवाठेवलेल्या भांड्यामधील रॉकेलमिश्रित पाण्यामध्ये पडून मरून जातात व हुमणी नियंत्रित करणे शक्य होते. एक प्रकाश सापळा 1 हेक्टर जमिनीस पुरेसा आहे.
2) शेतातील कडुनिंब, बाभही, बोर इत्यादी झाडांवर पहिल्या पावसानंतर जमा झालेले आढळतात. अशा झाडांच्या फांद्या रात्रीच्या वेळी काठीने हलवल्यास भुंगेरे खाली पडतात. खाली पडलेले भुंगेरे गोळा करून रॉकेल मिश्रीत पाण्यात बुडवून नष्ट करावेत. हा उपाय शेतकर्‍यांनी सामुदायिकरित्या केल्यास किडीचा अंडी घालण्यापूर्वीच नायनाट करता येतो.
3) प्रौढ भुंगेर यजमान झाडांवर आढळून यत असल्यास इमिडयलोप्रीड 17.8 एस.एल. 3 मिलि प्रति 10 लिटर पाण्यातून फवारल्यास भुंगेर्‍यांचे नियंत्रण होतेे
हुमणी अळीचा बंदोबस्त - 1) शेतात आंतरमशागतीच्या वेळी अळ्या गोळा कराव्यात व लोखंडी हूक किंवा खुरप्याने माराव्यात.
2) सापळा पिकांचा वापर ः ताग, एरंडी अथवा भूईमूग पिकांचा सापळा पिके लावून वापर करावा.
3) सदर पिके उसाच्या सर्‍यांमध्ये ठिकठिकाणी लावावीत व मलूल होऊन कोमजलेल्या झाडांखालील अळ्या गोळा करून माराव्यात.
4) पिकास पाणी देताना ते जास्त काळ साचून राहील याकडे लक्ष द्यावे, जेणेकरून साचलेल्य पाण्यामुळे मुळांजवळ लपलेल्या अळ्यांना प्राणवायू मिळण्यात अडथळा येऊन त्या मरतील.
5) अति प्रादुर्भावग्रस्त शेतात खोडवा घेणे प्रकर्षाने टाळावे, सूर्यफूलाचे पीक घेऊन त्यानंतर शेताची 3-4 वेळा खोलवर नांगरट करावी.
जैविक नियंत्रण - 1) परोपजीवी बुरशी बिव्हेरिया बासियाना, बिव्हेरीया बॅगोनीटी, मेटॅरिझीअम अ‍ॅनिसोप्ली तसेच जीवाणू, ब्यासिलस पॉपिली यांचा वापर पिकासाठी वापरल्या जाणार्‍या सेंद्रिय खतामध्ये मिसळून कीड नियंत्रणासाठी करता येते.
2) एटोमो पॅथोजेनिक निमटोड म्हणजे कीटकांना बाधित करणारे सूत्रकृमी हे होलोट्राकिया हुमणीच्या शरीरातील छिद्रावाटे किंवा तोंडावाटे प्रवेश करतात. किडीला रोगगस्त करून तिच्या शरीरात वाढतात. मृत किडीच्या शरीरातून बाहेर पडून जमिनीमध्ये द ुसर्‍या हुमणीला शोधून बाधित करतात. ई.पी.एन. चा वापर करताना एकरी एक लिटर द्रावण प्रति 400 लिटर पाण्यात मिसळून पिकांच्या मुळांशी वाफसा स्थितीत आळवणी केली असता, हुमणीचे प्रभावी नियंत्रण होते. सदर सूत्रकृमीचा जमिनीतील उपयुक्त जिवाणू तसेच इतर पिके तसेच मानवी आरोग्यावर विपरीत परिणाम होत नसल्याने त्यांचा वापर सुरक्षित ठरतो.
3) शक्यतो शेतीची मशागत दिवसा करण्यात यावी. तसेच हुमणीचे निसर्गतः शत्रू असलेलेे बगळा, चिमणी, मैना, कावळा, घार इत्यादी पक्षी तसेच मांजर, मुंगूस, कुत्रा, रानडुक्कर इत्यादी प्राणी हुमणीच्या अळ्या आवडीने खाताना दिसतात.
रासायनिक नियंत्रण - सुरवातील फिप्रोनिल 3 टक्के दाणेदार 33 किलो प्रतिहेक्टर मातीमध्ये मिसळून द्यावे. हुमणीचा प्रादुर्भाव मोठ्या उसात आढळून येत असल्यास फिप्रोनिल 40 टक्के डब्ल्यू, जी. हे संयुक्त कीटकनाशक प्रतिहेक्टरी 500 ग्रॅम 1250 लिटर पाण्यात मिसळून तोटी काढलेल्या पंपाने ऊस लागवडीच्या ओळीत सोडावे. अशा तर्‍हेने हुमणीचे नियंत्रण शेतकरी बंधुनी सामुदायिक मोहिमेच्या स्वरूपात जास्तीत जास्त भुंगेरे गोळा करून नष्ट केल्यास प्रभावी व सर्वात कमी खर्चीक उपक्रम उपक्रम म्हणून करता येईल.
प्रकाश सापळे प्रत्येक शेतकर्‍याने लावावेत. लिंबु, कडुनिंब बाभळच्या झाडांवर प्रौढ भुंगेरे यजमान आढळून येत असल्यास इमिडायलोप्रीड 17.8 एस.एल. 3 मिलि प्रति 10 लिटर पाण्यातून फवारल्यास भुंगेर्‍यांचे नियंत्रण होते. तसेच हुमणी कीड ही भुंगेर्‍याच्या अवस्थेत जास्त प्रमाणात नियंत्रित होत असल्याने याचा सामूहिकपणे बंदोबस्त करणे गरजेचे आहे. (महासत्ता, 25.06.2024)
